In het weekend van 8 en 9 september 2018 zijn meer dan vierduizend prachtige monumenten in heel Nederland gratis toegankelijk voor iedereen. Het is dé kans om een plek te bezoeken waar je normaal niet zo snel komt en deel te nemen aan de vele activiteiten die georganiseerd worden. Het thema is dit jaar ‘In Europa’. Met dit thema sluit Open Monumentendag aan bij het Europese Jaar van het Cultureel Erfgoed. Het accent zal dit jaar liggen op wat ons in dit deel van de wereld zoal cultureel aan elkaar bindt. Ik deel de must-sees met jullie.
Noord-Holland
Ringersfabriek, voormalige chocoladefabriek, Noorderkade 100- 157, Alkmaar
Openstelling: zaterdag 8 september tijdens rondleidingen om 10:00 uur, 12:30 uur, 14:00 uur en 16:00 uur, minimumleeftijd 18 jaar
Bekijk deze beroemde voormalige chocoladefabriek uit 1920 van onder tot boven. De eigenaar Ten Brinke Group geeft graag de gelegenheid om achter de schermen te kijken op de plek waar door menig Alkmaarder luxe chocola en bonbons zijn gemaakt en verpakt. Onder leiding van een deskundige gids bezoekt u de verdiepingen en kunt u de constructie van dit industriële erfgoed bekijken. De rondleidingen worden verzorgt door Historische Vereniging Alkmaar, Adapt en de gemeentelijk bouwhistoricus.
Joodse Begraafplaats Zeeburg, Valentijnkade bij toegangshek, Amsterdam
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
Gedurende ruim twee eeuwen vonden hier naar schatting 100.000 Asjkenazische joden hun laatste rustplaats, zo’n 80 procent van alle Amsterdamse joden in die periode. Deze in 1942 gesloten begraafplaats voor joden met een Duitse en Oost-Europese herkomst is daarmee in zijn soort de grootste van ons land en een van de grootse van Europa. De begraafplaats werd ook wel het ‘jodenmanussie’ genoemd.
Het Carillon, Helden der Zeeplein, Den Helder
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.30 tot 12.00 uur en van 13.30 tot 15.30 uur
Altijd al eens het monument aan de binnenzijde willen zien? De gemeente Den Helder stelt het monument op zaterdag 8 september open. Betreding van het monument gebeurt volledig op eigen risico. Bezichtiging vindt plaats met maximaal twee mensen tegelijk. Het monument is niet toegankelijk voor mensen die slecht ter been zijn. Het Carillon doet voor de eerste keer mee aan de Open Monumentendag.
Theehuis van Monet/Monet atelier, Westzijde 14d/14g, Zaandam
Openstelling: zaterdag 8 en zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
In de achtertuin van Westzijde 14, aan de Zaan, staat een monumentaal karakteristiek Zaans Theehuis. Dit theehuis is geschilderd door Claude Monet in 1871 samen met het in februari 2016 terug gebouwde luchthuis. Dit doek hangt in het New Metropolitan Museum of Art in New York. Een iconisch schilderij dat de Zaanse sfeer laat zien van voor de industrialisatie tijd. De Franse schilder Claude Monet, op de vlucht voor de Frans-Duitse oorlog, kwam via Londen naar Zaandam, op aanraden van zijn Deense vriend en kunstenaar Pissarro. Hoe Europees is dat! Monet verbleef in 1871 vier maanden in Zaandam. In die korte periode maakte hij 25 schilderijen en 9 tekeningen. Op één van die tekeningen staat het huidige Theehuis in volle glorie afgebeeld. In het naast het Theehuis gelegen Monet Atelier hangen reproducties van alle Zaanse werken van Monet en wordt een film vertoond over het leven en werk van Monet in Zaandam in 1871. Het Theehuis zelf is te bezichtigen met uitleg over Lucht- en Theehuizen aan de Zaan in het algemeen en het Theehuis van Monet in het bijzonder.
Friesland
Voormalige M.T.S., Molenstraat 6, Leeuwarden
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
Architect A. Baart (1885-1969) heeft het in 1936 geopende gebouw ontworpen. Het gebouw is een illustratie van de meer zakelijke architectuur en de Dudok-stijl en met stijlelementen van de Amsterdamse school. Opvallend is een gebrandschilderd raam in het trappenhuis van glasschilder Bogtman. Onder begeleiding van Alynia Architecten is het pand verbouwd tot “Wilhelminastate” met 24 appartementen. Bij de verbouw en renovatie zijn de buitenkanten van de vleugels vrijwel volledig in oude staat gehandhaafd. Het voormalige stoomlokaal heeft nu een garagefunctie.
Buismanskoai, Kooireed bij Piaam
Openstelling: zondag 9 september van 12.00 en 16.00 uur
De Buismanskoai doet dit jaar voor het eerst mee aan Open Monumentendag. Wat gebeurt er achter de schermen van een eendenkooi? Al eeuwenlang ligt de Buismanskoai Piaam verstopt in een bosje vlakbij het IJsselmeer. Vroeger werden hier eenden gevangen, maar tegenwoordig is de eendenkooi het domein van een enthousiaste groep vrijwilligers. Zij onderhouden de eendenkooi voor It Fryske Gea en leiden bezoekers op zaterdag 9 september tussen 12:00 en 16:00 uur rond.
Korenmolen de Weyert, Lyclamaweg 15a, Makkinga
Openstelling: zaterdag 8 en zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
In de korenmolen van Weyert wordt u rondgeleid door vrijwilligers. U hoort het verhaal van molenaar Weyert, die zijn molen verhuisde naar de plek waar het nu staat. Kinderen zoeken verstopte muizen en leren spelenderwijs over de molen. Ook kunnen de kinderen zich vermaken op een springkussen. U kunt een fietstochtbeschrijving ophalen, die u leidt langs bezienswaardige plekken die een relatie hebben met het tramverleden.
Kerkhof en Klokkenstoel, tegenover Zuideinde 28-a, Fochteloo
Openstelling: zaterdag 8 en zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
In Fochteloo zijn het kerkhof en de klokkenstoel te bezichtigen. De contouren van de vroegere kerk zijn nog zichtbaar. De plek is altijd voorzien van een informatiepaneel, maar op beide dagen is er om 15.00 uur een vrijwilliger aanwezig die u meeneemt in de geschiedenis en bijzondere verhalen vertelt. Tijdens uw bezoek kunt u ook genieten van de prachtige flora die begin september in volle bloei staat. Het monument doet voor het eerst dit jaar mee.
Groningen
Klein Kinderdijk, Groenedijk Slochteren
Openstelling: zaterdag 8 september van 11.00 tot 17.00 uur
Wist u dat in Slochteren “Klein Kinderdijk” te vinden is? Een uniek stukje erfgoed: Drie poldermolens op een rij, die ook nog kunnen laten zien, hoe vroeger het bemalen van de polders in z’n werk ging. Bij één van de molens staat ook nog een klein exemplaar, een weidemolentje dat ook nog volledig kan functioneren. De namen van de molens: Fraeylemamolen, (ook wel ‘Meneers Meulen’), genoemd naar de heer van de Fraeylemaborg, de Groote Poldermolen, genoemd naar de naam van de polder, die destijds werd bemalen en De Ruiten, ook genoemd naar de toenmalige polder en tenslotte Bakkers Meulentje, genoemd naar zijn vroegere eigenaar, de heer Wolter Bakker. De heer Bakker was zeer deskundig op het gebied van deze molens.
Geologisch & Archeologisch Streekmuseum, Hilversumseweg 51, Slochteren
Openstelling: zaterdag 8 september van 11.00 tot 17.00 uur
De Zwerfstenen die in het Geologisch & Archeologisch Streekmuseum Slochteren zijn te zien, hebben een zeer bijzondere reis “In Europa” gemaakt. Het museum herbergt een unieke collectie zwerfstenen die vanuit Scandinavië naar deze regio zijn gestuwd. Deze zwerfstenen zijn karakteristiek voor de regio waar ze vandaan komen en worden daarom ook wel gidsgesteenten genoemd. Van de 220 internationaal geregistreerde gidsgesteenten zijn er plusminus 210 in het museum te zien. In allerlei soorten, vormen, kleuren en maten zijn granieten, gneis, rapakivi, diabaas, gabbro, porfier en syeniet te bewonderen
.
De Tibbe, Kees de Haanstraat 73, Sappemeer
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 16.30 uur
De Tibbe is van oudsher een horecabedrijf dat verbonden is geweest met de veiling en de bedrijvigheid rond het NS station in Hoogezand. Het heeft nog steeds een horecafunctie als Kegel- en Zalencentrum, maar ook muziekcafé. In De Tibbe zijn nog veel oude en originele elementen te zien en er zijn tijdens de Open Monumentendag diverse activiteiten. De relatie van De Tibbe met de veiling van destijds is aanleiding voor een bijzondere expositie van maten en gewichten. Door het digitale tijdperk waarin we leven, dreigen de oude meet- en weegattributen uit ons beeld te verdwijnen. Om te laten zien hoe leuk meten en wegen is, bieden de exposanten een paar ‘doe-dingetjes’ aan, voor jong en oud, groot en klein. De exposanten nodigen bezoekers ook uit om ‘eigen’ attributen mee te nemen; bij voorkeur met een verhaal. Het thema ‘In Europa’ biedt de kans om ook over de landsgrenzen te kijken naar de meet- en weegattributen en -methoden in overig Europa. Zaterdag om 14.30 uur is er een mini-lezing over het ontstaan van maten en gewichten.
Watertoren-Noord, Noorderbinnensingel 14, Groningen
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
Na meer dan dertig jaar leegstand is er weer leven in de 45 meter hoge monumentale watertoren. De toren is gebouwd in 1907-1908 in opdracht van de NV Groninger Waterleiding als waterleverancier voor het Academisch Ziekenhuis door A. Wilke & Co. Damfkessel und Gasometer Fabrik Braunschweig uit Duitsland, vermoedelijk naar ontwerp van C. Franke uit Bremen. De watertoren Noord is de eerste watertoren in Nederland met een stalen onderbouw, van dit type zijn in Nederland slechts drie gebouwd. Een eeuw geleden was het een opslagtank voor 1000 m3 water. Nu kunnen Stadjers de ruimte huren voor een feest, lezing of expositie. De Watertoren-Noord aan de Noorderbinnensingel is gerestaureerd en verbouwd tot multifunctioneel centrum.
Drenthe
Koloniekerkje & Pastorie Wilhelminaoord, Koningin Wilhelminalaan 53, Wilhelminaoord
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 16.00 uur
De Koloniën van Weldadigheid waren weliswaar losgeweekt van religie, maar iedere geloofsgemeenschap werd een plek geboden. Zo richtte de Maatschappij van Weldadigheid voor de paupers uit het Westen o.a een synagoge, een Roomse en een Hervormde Kerk op. Paupers moesten bij aankomst aangeven welk geloof ze aanhingen. Weigerden ze dit, dan werden ze automatisch als ‘Nederlands hervormd’ ingeschreven. Ondanks het religieuze-vrije karakter van de Koloniën van Weldadigheid was de kerkgang op zondag verplicht.
Radiotelescoop Lhee, Oude Hoogeveensedijk 4 Lhee (bij Dwingeloo)
Openstelling: zaterdag 8 september en zondag 9 september van 10.00 tot 16.00 uur
Hier is direct na de Tweede Wereldoorlog de basis gelegd voor de moderne sterrenkunde. In eerste instantie nog met een Duitse Wurzburgriese (een Duitse radarschotel uit de Atlanticwal, een soortgelijk exemplaar staat nog bij het Planetron in Dwingeloo), maar in 1956 werd in Lhee bij Dwingeloo de (toen) grootste beweegbare radiotelescoop schotel van de wereld geplaatst. De radiotelescoop is aangewezen als één van de top-100 rijksmonumenten uit de wederopbouw van Nederland.
De Kapel Obadja, Dorpsstraat 5, Zorgvlied
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 16.00 uur
Het kleinste houten kerkje van Drenthe en zelfs van Noord-Nederland. In veel agrarische gebieden ontstonden in de loop van de 18e eeuw uit armoede houten kapelletjes. Veel zijn later vervangen door een stenen waterstaatskerk, maar de Kapel Obadja – met hierin ook een rijksmonumentaal éénklaviers orgeltje – is bewaard gebleven en rijksmonument.
Logement Frederiksoord, Van Swietenlaan 20, Frederiksoord
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 16.00 uur
Samen met Huis Westerbeek (niet geopend) is dit het oudste pand uit een tijd dat Frederiksoord nog niet bestond. Nicolaas Heloma uit het Friese Heerenveen liet het pand in 1770 als tapperij bouwen. Hier zijn de door UNESCO genomineerde Koloniën van Weldadigheid opgericht, dit jaar precies 200 jaar geleden! Dit gebeurde vanuit een maatschappelijk sociaal gedachtengoed dat zijn weerslag vond in heel Europa. Nederland was in het begin van de negentiende eeuw, na de Franse overheersing, sterk verarmd. Het was generaal Johannes van den Bosch die deze armoedige gezinnen, veelal uit de grote steden, wilde helpen om een eigen bestaan op te bouwen als boer. Op 29 oktober 1818 arriveerden de eerste gezinnen in de kolonie, die vooralsnog als ‘proefkolonie’ zou fungeren. In het totaal waren 52 gezinnen uit alle delen van het land ‘uitverkoren’ om mee te doen aan het experiment van Johannes van den Bosch. Toen de Maatschappij van Weldadigheid in 1818 begon met de vestiging van een proefkolonie op deze plaats, werd de tapperij omgebouwd tot een logement met een achttal kamers, waar de gasten van de Maatschappij konden logeren. Het gebied staat op de voorlopige Nederlandse Werelderfgoedlijst en zal naar verwachting in 2019 de status van UNESCO Werelderfgoed krijgen.
Overijssel
Synagoge, Prinsestraat 16, Enschede
Openstelling: zondag 9 september van 11.00 tot 17.00 uur
Deze synagoge is onbetwist de mooiste synagoge van West Europa, die al jaren ook buitenlandse bezoekers trekt en in Europa dus al bekendheid geniet. Na een grote restauratie in 2004 is de synagoge weer in al zijn pracht te bewonderen. De synagoge van Enschede is een prachtig art deco-ontwerp van Karel de Bazel uit 1928. In het interieur zijn talloze symbolische versieringen en objecten te vinden, zoals mozaïeken, glas in lood ramen en bronzen objecten.
Fotostudio Broederpoort, 3e Ebbingestraat 50, Kampen
Openstelling: zaterdag 8 september
De Broederpoort is als een fotostudio ingericht en allerlei historische kleding hangt aan een kledingrek. Zin in een verkleedpartijtje en fotoshoot? Verkleedt u in historische kleding en een professionele fotograaf zet u op de foto!
Harmsenhuis, Westeinde 384, Vriezenveen
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
Het Harmsenhuis is hét Vriezenveense monument dat herinnert aan de roemrijke geschiedenis van de “Rusluie”. Dit monumentale herenhuis werd in 1880 gebouwd in opdracht van Derk Gerardus Harmsen. Deze zakenman was rijk geworden in Sint Petersburg. Daar bezat hij winkels aan de Nevsky Prospekt, de hoofdstraat in het centrum van de stad. Het prachtige huis aan het Westeinde is gebouwd in eclectische stijl. De negentiende eeuwse aanblik roept de sfeer op van Sint Petersburg. En dat geldt zeker ook voor het interieur met de Russische tegelkachels: voorlopers van de moderne centrale verwarming.
Watertoren Sint Jansklooster, Barsbeek 6, Sint Jansklooster
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
De watertoren in Sint Jansklooster is in 1931-1932 gebouwd door Waterleiding Maatschappij Overijssel (W.M.O.) om druk op het waterleidingsysteem te krijgen. Hij heeft een hoogte van 45,7 meter en een waterreservoir van 400 m³. De toren is van gewapend beton, opgetrokken met een glijbekisting en bekleed met baksteen. De toren is qua vormgeving verwant aan de watertorens in Steenwijkerwold (Tuk) en Raalte. De watertoren, die verbouwd is als uitkijktoren, ligt op een glooiing en is landelijk gelegen in natuurgebied De Wieden.
Gelderland
Stationsgebouw Statie, Stationsplein 4 Apeldoorn
Openstelling: zaterdag 8 en zondag 9 september van 10.45 tot 17.00 uur
Het Station van Apeldoorn heeft bijzonder veel bijgedragen aan de ontwikkeling van Apeldoorn. Dit op 13 mei 1876 in bijzijn van Koning Willem III officieel geopende station was een halteplaats van de door de N.V. Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij aangelegde Oosterspoorweg, die o.a. via Apeldoorn, voerde van Amsterdam naar Zutphen v.v. Door die aanzienlijk betere bereikbaarheid vanuit het Westen werd het groene Apeldoorn een voor welgestelde Westerlingen aantrekkelijke plek om te verblijven en te wonen. Dat uitte zich o.a. in de ontwikkeling van de Parkenbuurt, waardoor Apeldoorn in de laatste decennia van de 19e eeuw een explosieve groei doormaakte. In 1912 werd een Koninklijke wachtkamer in het station gebouwd die later weer gesloopt werd. Statie is dit jaar het epicentrum van de Apeldoornse Open Monumentendag.
De Echoput, Amersfoortseweg 86, Hoog Soeren
Openstelling: zaterdag 8 september en zondag 9 september van 11.00 tot 17.00 uur
De Echoput (rijksmonument) is in 1809 gegraven als drinkwatervoorziening voor de paarden van postkoets Amsterdam-Berlijn. Jarenlang was de Echoput een toeristische trekpleister en menig schoolreisje ging hier dan ook naartoe. De Spiegel van 1959 meldde dat circa 60.000 mensen jaarlijks in het donkere gat staren en dat in de dertiger jaren onder andere wapens, hoedenspelden, verlovingsringen, vulpennen en brillen naar boven zijn gekomen. Het monument is sinds 1977 gesloten voor publiek en is uitsluitend bij bijzondere gelegenheden zoals de Open Monumentendag te bezichtigen. De familie Klosse kwam ruim 60 jaar geleden naar de Echoput en dat was het begin van een rijke geschiedenis: het bedrijf is in die jaren gegroeid van theehuis tot sterrenrestaurant met een 5-sterren designhotel inclusief vergaderruimtes, hotelbar en een kookschool.
De Smederij, Verbindelaarsweg 100 in Ede
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
De oude hoefsmederij staat op het terrein van de voormalige Mauritskazerne en opent op zaterdag 8 september voor het eerst de deuren voor publiek. Het gebouw is ‘omgesmeed’ tot militair historisch informatiepunt, waar het Platform Militaire Historie Ede huist. Met interessante exposities over het meer dan 100 jaar rijke militair verleden van Ede en de Tweede Wereldoorlog, met veel materiaal als documenten, foto’s, voorwerpen, uniformen en verhalen, waar vrijwilligers uitleg over geven. Over het kazerneleven en de scholen voor Verbindingsdienst, Luchtdoelartillerie en Militaire Inlichtingen Dienst, de koude oorlog, de oefeningen van parate eenheden op de Ginkelse Heide en de Noord-Duitse Laagvlakte.
Nederlands Zuivelmuseum, Erve IJzerman Kanaaldijk 63, Wapenveld
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 16.00 uur
Op Open Monumentendag vindt de opening plaats van het Nederlands Zuivelmuseum Erve IJzerman aan de plaats. Nadat toenmalig gedeputeerde Annemieke Traag in november 2014 het startsein gaf voor de eerste fase van de restauratie van deze boerderij, is er veel werk verzet om te komen tot een functioneel gebouw. Gerealiseerd werden onder meer een horecapunt in de varkensstal, een presentatieruimte, de speciale Annie Oosterbroekkamer in de stijl van de jaren ’50 uit de vorige eeuw. Diverse ruimten zijn met originele materialen ingericht. Het zal betekenen dat voor het eerst in de geschiedenis Nederland een zuivelmuseum kent waar de historie van productie en distributie van zuivel voor het voetlicht wordt gebracht. Erve IJzerman werd gebouwd in 1898 en is een Rijksmonument. De boerderij bevat nog een rosmolen, een grote houtgestookte bakoven, een open vuurplaats, bedstedes en mozaïekvloeren.
Noord-Brabant
Zorgboerderij de Meeshoeve, Strijpdreef 6, Oud Gastel
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
De Meeshoeve is een boerderijcomplex van het West-Brabantse type en dateert uit de 19e eeuw. Op deze boerderij heeft weinig of geen vernieuwing plaatsgevonden. De boerderij bestaat uit een woonhuis met open karhuis, een zomerverblijf, een bakhuis, een grote Vlaamse schuur, een varkenshok en een kippenhok in de boomgaard. De familie Mees woonde vanaf 1900 op deze boerderij. Later zijn er ten behoeve van de zorgboerderij een dierenverblijf, teeltkas, hooimijt en een schuur voor opstal bijgebouwd. Verder zijn er ± 600 m. wandelpaadjes (asfalt, rolstoelvriendelijk), een veldkapel, het Mezenhof, volop (fruit) bomen en een kikkerpoel aangelegd. Op deze dag wordt er een muzikaal optreden verzorgd door Muzikaèl. Verder is er een fototentoonstelling van de Fotogroep West-Brabant. U kunt een kijkje nemen in het Meesmuseum en er wordt brood gebakken in de oven in het bakhuis. De kinderen kunnen met de huifkar mee en clown Meessie is ook weer van de partij.
Lutherse kerk, Verwerstraat 49, ’s-Hertogenbosch
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 16.00 uur
De voormalige Lutherse kerk werd als Waalse kerk gebouwd in 1847 op de plaats van een woonhuis. Het ontwerp is van Arnoldus van Veggel. Het gebouw is een voorbeeld van ’stukadoors’-neogotiek. Het zaalkerkje heeft een voorgevel met steunberen, spitsboogvensters met ijzeren venstertraceringen en boven de vensters wimbergen (driehoekige afdekkingen). Inwendig heeft het gebouw graatgewelven gemaakt van stucwerk. Het 19e-eeuwse neogotische meubilair is fraai vormgegeven door Oirschotse meubelmakers. De 16e-eeuwse preekstoel is afkomstig uit de eerste Sint-Pieterskerk, gelegen nabij de huidige Van Tuldenstraat, die het veld moest ruimen voor de aanleg van de Bossche citadel in de 17e eeuw. Nu is in de kerk creatiebureau Wijdoendingen gehuisvest.
Nucleaire schuilkelder, Jurgensplein 47, Oss
Openstelling: zondag 9 september van 11.00 tot 16.00 uur
De schuilkelder is een bijzondere plek, waar je normaal gesproken niet in komt, een schuilkelder uit de tijd van de Koude Oorlog, verborgen in een parkeergarage. Het pand is alleen te bezoeken met een rondleiding. De Koude Oorlog betekende een dreiging voor een oorlog met kernwapens. Om de bevolking bescherming te bieden tegen een atoomaanval, moesten er ook in Nederland schuilkelders komen. In 1970 startte het Ministerie van Binnenlandse Zaken met de bouw van openbare schuilgelegenheden. Dit werd in combinatie met de aanleg van grote gebouwen gedaan. In 1982 is het appartementencomplex aan het Heschepad bij het Jurgensplein gebouwd. Hieronder werd een schuilkelder in de parkeerruimte gebouwd. In 1986 is deze schuilkelder door burgemeester Van Veldhuizen geopend. De schuilkelder kon als Nucleaire-, Biologische- en Chemische schuilkelder (NBC) worden gebruikt. De schuilkelder is gemaakt voor 3.800 personen en was bedoeld om 2 dagen in te kunnen overleven. Oss telde toen 40.000 inwoners. Docenten van ROC De Leijgraaf hebben een virtuele tour door de schuilkelder ontwikkeld. Deze is ter plekke te bekijken met een VR-bril (van de school).
TextielMuseum, Goirkestraat 96, Tilburg
Openstelling: zondag 9 september van 11.00 tot 17.00 uur
Het TextielMuseum is een (gigantisch) complex van voormalige textielfabrieken. De lage fabriek met houten sheddak (1876-1878) was een weverij, de hoge fabriek (1885) was een spinnerij. Ze zijn gebouwd door Christiaan Mommers (1836-1900). Het bedrijf werd vanaf de start in 1861 voortdurend uitgebreid en bereikte in 1920 zijn grootste omvang. Activiteiten zondag: Exposities (o.a. Simply Scandinavia. Nordic design 1945-2018), rondleidingen, korte lezingen en films (voor volwassenen en jongeren), speurtocht voor kinderen.
Limburg
Hoeve ten Hove, Steinweg 7, Voerendaal
Openstelling: zondag 9 september van 11.00 tot 17.00 uur
Deze hoeve is niet alleen een bezoek waard vanwege het karakteristieke historische pand, maar is ook een mooie rustplaats om met kinderen even bij te komen van alle opgedane indrukken. Evenals bij de Bernardushoeve en de Kunrader steengroeve wordt hier een speciale activiteit voor kinderen georganiseerd. Hoeve Ten Hove bevindt zich in de nabijheid van de locatie waar ooit het Romeinse Villacomplex Ten Hove heeft gelegen (zie voor meer informatie het rustpunt tegenover de hoeve). De hoeve is grotendeels in baksteen opgetrokken en beschikt over een riante binnenplaats die men bereikt via de poort met ankerjaartal 1714. De poortomlijsting bestaat uit pilasters van mergel.
Molens Kempen~Broek
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 18.00 uur
Circa 20 molens in Nederland en België, in het Weerterland en grenspark Kempen~Broek, doen mee aan de Grenzeloze Molendag. Dit is een officieel aangewezen crossborderproject van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed in samenwerking met de Vlaamse Open Monumentendag die ook op 9 september plaatsvindt. GrensPark Kempen~Broek verbindt op een verrassende en eigenzinnige wijze gevarieerde natuur met erfgoed. Oude langgevelboerderijen, kapelletjes, wegkruisen, landweren of windmolens en watermolens vormen vele kleine pareltjes in het groene landschap van Kempen~Broek. De windmolens en watermolens, bijna vijftig in aantal, nemen daarbij een bijzondere plaats in op dit veelkleurige pallet van het Kempen~Broek erfgoed. De robuuste windmolens in het Weerterland en de markante watermolens liggen als aan linten aaneen geregen tussen Maas en Kempen langs de Aabeek, Itterbeek of de Bosbeek. ‘Molens Vertellen Verhalen’ is het motto voor deze tweede Grenzeloze Molendag. De vrijwillige molenaars van de deelnemende molens zullen u graag over ‘hun’ molen en de geschiedenis ervan vertellen.
Villa de Proosdij, Klimmenderstraat, 2 Klimmen
Openstelling: zondag 9 september van 11.00 tot 17.00 uur
De eigenaren van deze villa laten het Romeinse verleden weer volledig tot leven komen in een prachtig aangelegde tuin, de Romeinse kippen met vijf tenen en hun boeiende verhalen over de historie van deze prachtige plek, verbonden met de Via Belgica. Villa de Proosdij kent een 2000 jaar oude geschiedenis. Op het landgoed zijn Romeinse vondsten gedaan en momenteel wordt er gewerkt aan de aanleg van de Romeinse tuinen om zichtbaar te maken hoe Romeins Zuid-Limburg er rond het jaar 0 uitzag. Het landgoed dankt zijn naam aan de schenking van Koningin Gerberga. Deze Franse koningin schonk het landgoed in het jaar 986 aan het Klooster van Reims. Het landgoed werd toen beheerd door een Proost en bleef eeuwenlang eigendom van het Franse Klooster. In 1890 vond de laatste grote verandering plaats, toen Burgemeester Schoenmaekers van Klimmen de villa liet verbouwen tot het huidige complex. In en rond het monument zijn tal van verwijzingen en overblijfselen te vinden van de rijke geschiedenis.
Gouvernement aan de Maas, Limburglaan 10, Maastricht
Openstelling: zaterdag 8 september van 13.00 tot 17.00 uur
Het Gouvernement aan de Maas is open vanwege het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. Het Verdrag van Maastricht heeft in maart het Europees Erfgoed Label ontvangen. Op zaterdag 8 september zijn de plekken te bezoeken waar de vergadering en de ondertekening van het Verdrag van Maastricht hebben plaatsgevonden. Er is een expositie over het Europees Erfgoed Label en de officiële Nederlandse versie van dit Verdrag is te bekijken. Het gouvernement werd gebouwd in jaren 1980 naar een ontwerp van architect Gerard Snelder in samenwerking met Architecten BNA. Snelders koos voor een sterke geleding van het gebouw in haaks op elkaar staande kantoorvleugels, met elkaar verbonden door middel van trappenhuizen (van buitenaf herkenbaar aan de puntdaken). De 18 bouwblokken, die naar hoogte naar de Maas toe afnemen, zijn gedekt met lessenaardaken en hebben een betonskelet dat opgevuld is met baksteen. Deze typisch Maastrichtse bouwwijze verwijst naar de lokale Maaslandse renaissance bouwstijl.
Utrecht
Boerderij De Hoef, Hogeweide 6, Vleuten-De Meern
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
De boerderij is gebouwd in 1900 en sindsdien eigenlijk nauwelijks veranderd, alleen de stalvensters en het woongedeelte zijn enigszins gemoderniseerd. De voorgevel is uitgevoerd met sierankers en kunststeen. Op het erf staan ook een wagenschuur en een hooiberg.
Duitse Huis, Springweg 28, Utrecht
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
De Duitse Ridderorde Balije van Utrecht is in de 13e eeuw ontstaan toen Katholieke ridders tijdens de kruistochten een hospitaal oprichtten. In de 17e eeuw scheidde de protestantse Utrechtse orde zich af van de Katholieke Duitsers. Nog steeds zet de orde zich in voor mensen met een beperking, maar ook voor zieken, dakloze jongeren en mensen met een verslaving. De hoofdzetel is dit gebouw aan de Springweg.
Castellum Hoge Woerd, Hoge Woerdplein 1, De Meern
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
Van de 1e tot de 3e eeuw werd de grens van het Romeinse rijk (limes) in deze streken gevormd door de Rijn. De grens werd bewaakt door 20 castella (forten). Een daarvan lag op de Hoge Woerd bij de Meern. Op de resten van dit fort is onlangs Castellum Hoge Woerd verrezen. In het complex zijn een museum, een theater, een restaurant en een stadsboerderij gehuisvest. Het opgegraven Romeinse schip heeft er een markante plek gekregen. Er is ook een replica van een Romeinse wachttoren.
Stadhuis, Westsingel 43, Amersfoort
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 13.00 uur en zondag 9 september van 13.00 tot 17.00 uur (dan alleen toegankelijk met de Junior Gidsen)
Omstreeks 1780 liet de joodse koopman Abraham Cohen een indrukwekkend huis in Lodewijk XVI-stijl optrekken. De voorgevel is volledig uitgevoerd in Belgisch hardsteen. Amersfoort kent slechts twee van dergelijke hardstenen gevels, de andere is het Huis met de paarse ruitjes. Het bovenlicht van de hoofdingang heeft bijzondere fraai en rijk het houtsnijwerk. In 1816 kreeg het pand de bestemming van stadhuis. Het interieur is bijzonder gaaf. De vloeren en lambrisering zijn uitgevoerd in Arabescato marmer uit Italië en de wanden zijn van fraaie stucwerk voorstellingen voorzien. Op de eerste verdieping bevinden zich de oorspronkelijke feestzaal van het huis (tegenwoordig de trouwzaal) en de onlangs gerestaureerde, voormalige bibliotheek van het stadhuis. Het dak was via een vaste trap bereikbaar, zodat op dak bij het joodse Loofhuttenfeest een loofhut geplaatst kon worden.
Flevoland
Het Klokhuis, Dettifosspad 7, Almere
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
Het Klokhuis is helemaal ontworpen door kinderen. Deze grote roze taart op palen heeft ook een uniek interieur en een glijbaan als uitgang. Uniek in Europa, een gebouw ontworpen door en voor kinderen!
Schaapskooi, Muiderweg 8 Almere
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
De Schaapskooi won in 2008 de eerste prijs op het World Architecture Festival die in Barcelona werd uitgereikt en is de thuishaven voor de schaapskudde van Stad & Natuur en de Almeerse Wolunie.
Casa Mirador, Stopperknoop 46 Almere
Openstelling: zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
Het werk van Antoni Gaudí diende als voorbeeld voor de vormgeving van deze Bed & Breakfast. Casa Mirador betekent ‘huis met uitzicht’: je ziet Marken en Amsterdam liggen.
Een Oost-Duits huis, De Eenvoud 6 Almere
Openstelling: zaterdag 8 en zondag 9 september van 10.00 en 17.00 uur
Een voormalig Oost-Duits huisje uit de jaren vijftig, dat is nagebouwd op basis van de originele bouwtekeningen en aangepast aan de eisen van deze tijd. Vergelijkbare bouwtechnieken en zowel het interieur als exterieur zijn voor het grootste gedeelte ingericht en gebouwd met materialen uit Duitsland.
Zuid-Holland
Schiekade 77 “Jonge Buskens”, Schiekade 77, Rotterdam
Openstelling: zaterdag 8 september van 11.00 tot 17.00 uur en zondag 9 september van 13.00 tot 17.00 uur
Architect P.G. Buskens ontwierp dit pand in 1896, in opdracht van de familie Kurpershoek. Het was zijn eerste werk, hij was toen pas 24 jaar oud! Het pand bleef woonhuis tot 1942. Toen trok de Rotterdamse BOAZ-Bank het pand, omdat hun kantoor aan de Pompenburgsingel zwaar was beschadigd door het bombardement in 1940. Deze protestantse middenstandsbank hielp heel veel startende ondernemers vlak na de oorlog aan een krediet. In de tijd zijn er veel interieurelementen beschadigt of verdwenen achter verlaagde plafonds en voorzetwanden. De afgelopen anderhalf jaar is door restauratie het interieur dat Buskens ontwierp weer in ere hersteld. Zo vond Stadsherstel Historisch Rotterdam een zeldzaam mooie gemarmerde lambrisering onder een laag latex. Als je niet beter zou weten, zou je denken dat het echt natuursteen is!
Noorse Zeemanskerk, Westzeedijk 300, Rotterdam
Openstelling: zaterdag 8 september van 12.00 tot 17.00 uur en zondag 9 september van 12.00 tot 15.00 uur
De Noorse Zeemanskerk stelt zich vaak voor als een klein stukje Noorwegen in Nederland! De kerk is een sociaal, cultureel en spiritueel centrum – niet alleen voor Noren maar ook voor andere belangstellenden. De kerk uit 1913 is helemaal van hout gemaakt, en als bouwpakket naar Rotterdam gebracht, waar Noorse timmerlieden hem in elkaar zetten. Het demontabele karakter kwam goed van pas toen in 1937 de Maastunnel werd aangelegd. Het gebouw werd toen uit elkaar gehaald, en in drie delen over 200 meter verplaatst. In de kerkruimte zijn authentieke muurschilderingen te zien en de ontmoetingsruimte is ook ingericht in Noorse stijl.
Museum Bescherming Bevolking (B.B.), van Vredenburchweg 176a, Rijswijk
Openstelling: zondag 9 september van 11.00 tot 15.30 uur
Het museum staat ook bekend als het bunkermuseum. Dit in de Landgoederenzone gelegen museum (Park Overvoorde) heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog onder meer een belangrijke functie gehad in het Duitse berichtenverkeer. Het complex Overvoorde bestaat uit een tweetal ondergrondse voormalige commandoposten, een oefenruïne en een les-accommodatie, waar vele B.B.-ers hun opleiding en training hebben gehad. De in 1969 in gebruik genomen atoombunker is weer volledig ingericht als commandopost voor de B.B. De sfeer van de Koude Oorlog kan worden geproefd door de aanwezigheid van ‘Oost-Duitse’ soldaten en voertuigen.
Loridanshofje, Oude Varkenmarkt 11-13, Leiden
Openstelling: zaterdag 8 september van 12.00 tot 17.00 uur en zondag 9 september van 10.00 tot 17.00 uur
Het Loridanshofje is een van de vele Leidse hofjes. Dit hofje dankt zijn naam aan Pieter Loridan. Hij behoorde tot de grote gemeenschap Walen die na Leidens Ontzet vanuit Franstalig Vlaanderen naar Leiden waren getrokken. Loridan wist welstand te bereiken als lakenverver. In 1655 bepaalde hij bij testament dat met zijn vermogen een hofje met zijn naam moest worden gesticht. Twee weken later overleed hij. Loridan had zijn hofje bestemd voor oudere, gehuwde leden van de Waalse gemeenschap. Sinds 1967 wonen hier studenten.
Het hofje is gebouwd in 1656 in een sobere variant van het Hollands classicisme. Het classicisme was een internationale bouwstijl geïnspireerd op de architectuur van de klassieke oudheid. Nederlandse architecten putten hiervoor uit Italiaanse leerboeken. Belangrijk waren wiskundig berekende maatverhoudingen.
Zeeland
Gemaal Boreel, Vlissings Jaagpad, Middelburg
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
Tot 1929 stonden in de wintermaanden grote delen van ‘het platte van Walcheren’ onder water. De bouw van het gemaal Boreel aan de Nieuwe Vlissingseweg maakte daar een einde aan. Dit in kubistisch-expressionistische stijl opgetrokken gebouw van de Polder Walcheren (tegenwoordig Waterschap Scheldestromen) slaat het overtollig polderwater uit op het Kanaal door Walcheren. Boreel is het ontwerp van zijn naamgever, jhr. J.L. Boreel. In het industriële interieur is de in 1953 uitgebreide installatie te bezichtigen. Het gemaal kent tal van mooie details, zoals de tegelvloer, de afwerking van de hoge ramen en het kleurige wapen van de Polder Walcheren boven de ingang aan de spuizijde. Het gemaal Boreel is te voet of met de fiets bereikbaar via het jaagpad.
Machinefabriek, De Willem Ruysstraat 99, Vlissingen
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur; de Machinefabriek is enkel tijdens de rondleidingen te bezichtigen. Rondleidingen vertrekken bij Museum Scheldewerf: De Willem Ruysstraat 100.
De Machinefabriek van De Schelde is gebouwd in drie traversen, die in 1913, 1916 en 1919 werden opgeleverd. Dit jaartal werd op iedere traverse vermeld. De linker- en rechtertraverse met de aanduiding ‘Machinefabriek’ en de middelste traverse – in een iets verhoogde uitsparing – met de naam ‘De Schelde’. In de jaren negentig werden de opschriften op de oudste twee traversen overgeschilderd, zodat nu alleen op de meest rechtse traverse de tekst nog leesbaar is. Het gebouw onderging in de loop der jaren vele wijzigingen. Diverse uitbreidingen werden aangebouwd. In 1955 is de oorspronkelijke glazen overkapping, wegens de hoge energiekosten, vervangen door een andere dakbedekking. In 2012 is het gebouw wind- en waterdicht gemaakt. Hal 3 is geschikt gemaakt voor tijdelijk gebruik.
Fort Rammekens, Rammekensweg 1, Ritthem
Openstelling: zaterdag 8 en zondag 9 september van 12.00 tot 17.00 uur, Staatsbosbeheer organiseert om 13.00 uur en 15.00 uur rondleidingen.
Fort Rammekens dateert uit 1547 en werd gebouwd op een uiterst strategische plaats. Dit unieke verdedigingswerk werd ontworpen door de Italiaanse vestingbouwer Donato de Boni Pellezuoli. Het fort heeft diverse bezetters gekend, zoals de Spanjaarden, Engelsen en Fransen. In 1814 kreeg Rammekens weer een Nederlandse militaire functie. Na de Duitse bezetting van 1940-1944 werd er in 1952 een champignonkwekerij in gevestigd. In 1972 werd het beheer overgedragen aan Staatsbosbeheer. Tijdens de restauratie in 2012 zijn diverse nog onbekende bouwsporen ontdekt uit de drie belangrijkste bouwperiodes: de periode van de bouw vanaf 1550, zoals de kelder van de commandantwoning; de napoleontische periode zoals het afwatersysteem, dat hersteld is en resten van verdedigingswerken uit de Tweede wereldoorlog. Fort Rammekens vormt het hart van een uniek natuurgebied aan de oevers van de Westerschelde. Hier kunt u, te midden van bos, kreek en weide, heerlijk wandelen.
Museum Scheldewerf ‘de Oude Verbandkamer’, De Willem Ruysstraat 100, Vlissingen
Openstelling: zaterdag 8 september van 10.00 tot 17.00 uur
In 1908 werd door de toenmalige directeur van De Schelde, mr. Jan Smit, de medische Dienst van de Koninklijke Maatschappij ‘De Schelde’ opgericht. Een van de eerste bedrijfsgeneeskundige diensten in Nederland. De werkzaamheden begonnen in een kleine bedrijfsruimte. Een nieuwe en ruimere behuizing werd gebouwd in 1918 met stenen van het statige Admiraalshuis. Het was deze bedrijfskundige dienst die een verband legde tussen asbest en longkanker. In 1965 werd een nieuw pand voor de bedrijfsgezondheidszorg gebouwd en raakte de Verbandkamer overbodig als medische ruimte. De ruimte werd toen in gebruik genomen door onderaannemers, vakbonden en de ondernemingsraad. De Verbandkamer is geen rijksmonument, maar is, evenals de Machinefabriek en de Zware Plaatwerkerij, in het kader van het masterplan Scheldekwartier aangewezen als cultuurhistorisch waardevol. De Verbandkamer is in gebruik gegeven aan de Stichting Scheepsbouwgeschiedenis. Tijdens de Open Monumentendag is er een demonstratie “popnagelen”.
Beeld Ringersfabriek: Pixabay