Rouw bij kinderen

We krijgen allemaal in ons leven te maken met verlies en rouw. Voor iedereen is dit anders. Het is belangrijk om te rouwen bij een verlies, op deze manier kun je de herinnering aan iemand levend houden en wordt het verdriet naar verloop van tijd verzacht. Kinderen rouwen vaak op een andere manier dan volwassenen. Het ligt ook heel erg aan de leeftijd van het kind hoe hij/zij ermee omgaat.

Ruim drie jaar geleden overleed plotseling mijn oma. Dat was voor ons uiteraard een schok die veel verdriet teweeg heeft gebracht. Een dag later moesten wij aan Dante gaan vertellen wat er aan de hand was. Voorzichtig heb ik eerst gevraagd of hij wist wat “dood” nou eigenlijk is. Dat kon hij goed uitleggen en vervolgens hebben we hem op de hoogte gebracht van het overlijden van mijn oma. Ook gaven we hem de keus of hij mee wilde naar het rouwcentrum waar zij naartoe gebracht was. Dat wilde hij wel en nadat hij een mooie tekening gemaakt had, zijn we er naartoe gegaan. Hij vond het helemaal niet spannend of eng en zei zelfs “het lijkt wel of ze slaapt”. Wij hebben wel de keuze gemaakt om hem niet mee te nemen naar de crematie, omdat wij hem daarvoor nog te jong vonden. Misschien hadden we hem wel moeten laten kiezen, maar dit voelde voor ons op dat moment niet goed.

Een klein half jaar later overleed ook helaas plotseling mijn schoonmoeder. Voor mijn vriend, zijn vader en broer en de rest van de familie, het meest verschrikkelijke wat je kan overkomen. Weer moesten wij heftig nieuws vertellen aan Dante, die er gelukkig wederom heel goed op reageerde. “Ze is naar de hemel toch?”, “Kan ze ons nog zien?”, “Misschien komt ze jouw oma wel tegen, mama”, waren enkele uitspraken die hij toen deed. Ook hier maakten wij de keus om hem niet mee te nemen naar de begrafenis ivm zijn leeftijd.

Het is onze natuurlijke reactie als ouders zijnde, om kinderen te willen beschermen tegen de dood, pijn en rouw. We willen hen er ver vandaan houden, maar zo zit het leven niet in elkaar. Ook (jonge) kinderen ontkomen niet aan afscheid en verlies. Dat begint al in het klein, bij het verlies van een favoriete knuffel of de verhuizing van een vriendje/vriendinnetje. Maar óók de dood speelt een rol in een kinderleven. Een huisdier kan overlijden en op een bepaald moment zullen bijvoorbeeld opa en oma er ook niet meer zijn.

Het is belangrijk om je kind(eren) vertrouwd te maken met afscheid nemen en zelfs met verlies, overlijden en rouwverwerking. In het dagelijkse leven zijn er genoeg momenten die je kunt gebruiken om een kind daarmee om te leren gaan. Hiermee help je het kind juist zich voor te bereiden op situaties waarin het echt met een groot verlies moet omgaan. Als er nooit met een kind is gesproken over wat ’dood’ is, is het voor het kind moeilijker te begrijpen als het ineens zover is.

Kinderen tot ongeveer 5 jaar
Hele jonge kinderen, tot een leeftijd van een ongeveer drie jaar, hebben geen besef van wat de dood inhoudt. Tot zo’n vijf jaar begrijpt zien ze de dood als iets tijdelijks, want op die leeftijd heeft een kind nog geen tijdsbesef en ‘nooit meer’ is iets vaags. Kinderen zijn over het algemeen ook niet bang voor de dood, omdat zij wel voelen wat verlies is, maar het verschil tussen dood en levenloos niet weten. Let altijd op dat je je (eventuele) angsten niet overbrengt naar je kind(eren). Uiteraard lijden de kinderen wel onder een verlies en daarom is het zo belangrijk om altijd met ze te blijven praten en naar ze te luisteren. Je zult zien dat kinderen van deze leeftijd het ene moment heel verdrietig kunnen zijn en vijf minuten later vrolijk kunnen spelen en zingen. Dit kom vooral omdat kinderen in het “nu” leven. Het proces verloopt natuurlijk, met verschillende tussenpozen, waarmee voorkomen wordt dat de pijn te intens is. Gebruik Jip-en-Janneke-taal als je over de dood praat, als iemand bijvoorbeeld heel erg ziek was kun je zeggen dat het lichaam van diegene kapot was en dat de dokter het niet meer kon maken. Dit klinkt misschien voor een volwassene niet correct, maar voor een kind is het dan meteen helder wat er aan de hand is. Schrik niet als het kind later vraagt wanneer die persoon weer op bezoek komt. Een kind van deze leeftijd ziet de dood nog niet als onomkeerbaar. Leg gerust nog een keertje uit dat iemand die dood is nooit meer terug komt.

Kinderen van 5 tot 9 jaar
Kinderen begrijpen op deze leeftijd vaak al dat de dood voor altijd is en dat alle levende dingen een keertje dood zullen gaan. Vaak realiseren ze zich niet dat ze zelf ook ooit een keer er niet meer zullen zijn. Het ene kind zal na een verlies mogelijk heel boos reageren of om extra aandacht vragen, een ander wordt juist stil en praat er niet meer over. Laat zien dat het normaal is om over de overledene te blijven praten, zodat het kind leert dat er gewoon over gevoelens mag worden gepraat. Geef het kind vooral wel de ruimte om verdrietig en boos te zijn en laat merken dat deze reacties heel normaal zijn. Gebruik duidelijke en concrete woorden als je praat over de dood. Vertel wat er is gebeurd en waarom iemand is overleden. Geef het kind de keuze om afscheid te mogen nemen van de overledene of om mee te gaan naar de begrafenis of crematie. Leg wel uit hoe hij/zij zich tijdens een begrafenis of crematie hoort te gedragen.

Kinderen van 10 tot 18 jaar
Op deze leeftijd dringt het tot het kind door dat ook hij/zij een keer doodgaan. En ook dat ze op een dag afscheid moeten nemen van jou/jullie als ouder(s). Het kan heel heftig zij om erover te praten, maar soms is het nodig om ook de nare onderwerpen aan te kaarten. Bied altijd een luisterend oor, dat is heel erg belangrijk! Misschien wil het kind wel weten waar jij voor kiest als je er later niet meer bent, of zelf zijn haar wensen doorgeven. Je kunt dit onderwerp wel altijd vermaken, maar hoe dan ook hoort de dood bij het leven.

Geef aandacht aan het rouwende kind op het moment dat hij/zij het nodig heeft!